Beton kalitesinin gerek denetlenmesi, gerekse değerlendirilmesi amacıyla değişik yöntemler kullanılmaktadır. Genelde beton dökümü aşamasında küp veya silindir numuneler alınmaktadır. Ancak yapı ve yapı elemanları beton dayanımının, gerçeğe yakın anlamda tespiti, karot makinası ile alınan numunelerin değerlendirilmesi ile mümkün olabilmektedir.
2. KAROT MAKİNASI :
Sertleşmiş betondan ıslak metodla silindir şeklinde keserek numune almaya yarayan bir makinadır.
Karot makinası;
- Karot gövdesi,
- Karot ucu,
- Karot tablası, parçalarından oluşmaktadır.
3. KAROT MAKİNASI KULLANIMI :
Karot makinasının kullanımı için koordinatör, 1 nci ve 2 nci yardımcılar ve pompacıdan oluşan bir ekip gereklidir. Koordinatör karot alma işini organize edecek olan kişidir. Yardımcılar karot alma işlemi sırasında koordinatörün direktifleri doğrultusunda hareket ederler. Pompacı koordinatörün komutlarına uyarak suyu pompalar.
Numune alınacak yerler belirlendikten sonra Ferroscan veya Profometre cihazlarından biri ile donatı yerleri tespit edilir. Karot makinası ucu taşıyıcı elemanlar üzerinde oluşturulan artıkıl’dan 32 cm uzağa denk gelecek şekilde karot makinasının tablası çelik dübel ile betona sabitlenir. Karot makinasının tam ekseninde karot almasını sağlamak için düzeçle kontrol yapılır, bunun için karot tablası üzerindeki vidalar kullanılır.
Elektrik ve su bağlantıları yapıldıktan sonra devir hızı ayarlanarak karot alma işlemine başlanılır. Kesme işlemi genellikle 6 veya 10’luk elmas uçlarla yapılır. Bu işlem sırasında makina elle veya pompa ile çalışan 10-15 lt’lik su tanklarından (pulvarizatör) temin edilen su ile soğutulur.
3.1. KAROT ALIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR :
- Karot alırken taşıyıcı elemanlara fazla hasar vermeden (donatıyı kesmeden) karot numunesi alınmalıdır.
- Karot numunesi, taşıyıcı elemanların taşıma gücünü en az etkileyecek yerlerden alınmalıdır.
- Taşıyıcı elemanlara çok fazla zarar vermektense karot numunesi alınmamalı, beton basınç dayanımının tespiti için başka yöntemler (Ultrasonik beton test cihazı, Schmidt çekici vb.) kullanılmalıdır.
ç. Alınacak karot numunesinin boyu tayin edilirken, numunenin başlıklanması için kesilerek düzeltileceği unutulmamalıdır.
- Basınç deneyine tabi tutulacak numunenin boyu mümkün olduğunca çapın iki katına yakın olmalıdır. Numune boyu en az çapa eşit olmalı, küçük olmamalıdır. (Bu aralık için düzeltme faktörleri uygulanacaktır.)
- Dübel tutmayan veya tutmakta zorlanan betonlardan numune alınmamalı, betonun bu durumu varsa sebepleri ile not edilmelidir.
3.2. KAROT BASINÇ DAYANIM DEĞERLERİNİN BELİRLENMESİ :
Uç kısımlarından kesilerek başlıklanmış karot numuneleri için boy/çap (L/D) değerleri bulunur. [1,2] aralığındaki L/D değerleri için K beton basınç dayanım düzeltme katsayıları hesaplanır. Laboratuarlarda bulunan karot basınç dayanım değerleri, elde edilen K değerleri ile çarpılarak düzeltilmiş beton basınç dayanım değerleri bulunur.
K Basınç Düzeltme Katsayısının Bulunması:
1,00 < L/D < 1,25 ise K = 0,87 + 0,06 x (L/D – 1) / 0,25
1,25 < L/D < 1,50 ise K = 0,93 + 0,03 x (L/D – 1,25) / 0,25
1,50 < L/D < 1,75 ise K = 0,96 + 0,02 x (L/D – 1,50) / 0,25
1,75 < L/D £ 2,00 ise K = 0,98 + 0,02 x (L/D – 1,75) / 0,25
ÖRNEK
Çapı 9,5 cm ve boyu 16 cm olan karot numunesi için K beton basınç düzeltme katsayısı hesaplanması:
L / D = 16 / 9,5 = 1,68
1,5 < L / D = 1,68 < 1,75 ise
K = 0,96 + 0,02 x (1,68 – 1,50) / 0,25 = 0,9744
3.2. NUMUNE ALINACAK YERLERİN TESPİTİ:
- Numune alınacak elemanların seçiminde öncelik sırası şu şekilde olmalıdır :
-Taşıyıcı elemanlarla aynı özelliklere sahip taşıyıcı olmayan elemanlar (parapet, bölme duvar, vb.)
– Perde
– Kolon
– Döşeme
– Kiriş
- Karot numunesi, taşıyıcı eleman yatay ekseninin orta noktasına yakın, donatısı uygun yerlerden alınmalıdır. Yani taşıyıcı elemanların moment sıfır noktası olan (döşeme üstünden; zemin kat için h/3, normal kat için h/2 değerine yakın noktalar) yerlerinden numune alınmalıdır. (h = kat yüksekliği)
- Taşıyıcı eleman düğüm noktalarına yakın yerlerden numune alınmamalıdır.
ç. Zorunlu kalmadıkça kiriş ve döşemelerden karot numunesi alınmamalıdır.
3. EMNİYET KURALLARI:
- Karot numunesi alınacak yerlerden tesisat (elektrik, telefon, su, vb.) geçip geçmediği elektrik kablosu test cihazı veya donatı dedektörü ile kontrol edilmelidir.
- Karot makinası çalışırken kullanılan ve etrafa sıçrayacak suyun elektrik kablolarına ve fişlere temas etmememesi için gerekli tedbirler alınmalıdır.
- Karot makinası çalışırken verilecek su, betonu keserken ortaya çıkan parçacıkları temizleyecek kadar yeterli olmalıdır.
ç. Suyun tazyikinin az olması durumunda karot ucunun betona sıkışıp makinanın motorunu yakabileceği unutulmamalıdır.
- Karot makinası, numune alınacak yere tam olarak monte edilmelidir.
- Karot makinası kullanan ekip her türlü emniyet tedbirlerini almalı ve kıyafetiyle bir bütünlük sağlamalıdır.
- SONUÇ :
Karot alınarak yapılan değerlendirme yöntemi tahribatlı bir yöntem olup, beton kalitesinin tespitinde ultrason cihazı ve Schmidt test çekici ile yapılacak değerlendirmeden sonra uygulanması önerilen metotlardan birisidir. Karot alırken dikkat edilecek hususlar ve prensipler diğer maddelerde açıklanmıştır. Betoniyer ağzından alınan küp veya silindir numunelerinin test sonuçlarının değerlendirilmesi ile yapının gerçek beton dayanımı hakkında yeterli bilgi edinilemez. Bu nedenle, karot alınarak yapılan değerlendirme en kesin yöntemdir.
Karot alma yöntemiyle elde edilecek sonuçlar, Schmidt okuması ve ultrason okumasıyla birlikte değerlendirilmelidir. Bu şekilde taşıyıcı elemanlardan gereğinden fazla karot numunesi alınmamış ve yapıya tahribat verilmemiş olur.
Bunun için bir bölgeden alınması gerekli karot miktarı %50 azaltılarak aynı bölgede okunan schmidt ve ultrason okumaları ile birlikte bir grafik oluşturularak diğer okumalar korelasyon yöntemiyle karot alınmış gibi değerlendirilebilir.